'Mae Esports yn derm ymbarél a ddefnyddir ar gyfer gemau cyfrifiadurol cystadleuol sydd fel arfer (ond nid bob amser) yn digwydd mewn timau,' meddai'r Athro Donghee Wohn.
“Fodd bynnag, yn debyg i lyfrau neu ffilmiau, mae cynnwys gemau esports yn wahanol iawn,” dywed Wohn. “Mae rhai gemau yn dreisgar iawn, rhai ddim. Mae gan rai graffeg realistig iawn, mae rhai yn debyg iawn i ffantasi ac yn chwareus.” O'r herwydd, efallai y bydd rhai rhieni'n ei chael hi'n anodd penderfynu a yw esports yn addas i'w plentyn. “Efallai y bydd yn rhaid i chi gymryd pethau fesul achos.”
Yr Athro Dmitri Williams yn amlygu bod ‘chwaraeon’ yn “ffenomen gymharol newydd.” Gall fod yn debyg i chwaraeon traddodiadol, meddai gyda “chwaraewyr cyflogedig, nawdd brand a chefnogwyr gwybodus.”
Mae gwahaniaethau mawr, meddai, yn cynnwys graddfa esports a lle mae'n digwydd. Fodd bynnag, er bod y rhan fwyaf o esports yn cael eu cynnal ar-lein, “mae'r gemau mwyaf yn digwydd fel rhan o bencampwriaethau blynyddol neu led-flynyddol, ac fel arfer yn cael eu cynnal mewn stadia mawr, sy'n llawn cefnogwyr brwdfrydig.
“Mae'n arbennig o boblogaidd yn Asia, lle nad yw'n anghyffredin i 50-100k o bobl ymddangos yn bersonol i godi ei galon dros eu hoff unigolion a thimau. Mae’r digwyddiadau yn aml yn cael eu paru â sioeau llwyfan gyda cherddorion ac fel arfer mae ganddynt werthoedd cynhyrchu uchel.”
I rieni sy'n anghyfarwydd ag esports, meddai Dr Wohn, gallai fod o gymorth i'w cymharu â chwaraeon corfforol. Cymerwch yr enghraifft o bêl-droed, sy'n opsiwn da ar gyfer cymdeithasu ac adeiladu tîm. “Ond pe bai rhywun yn gosod plentyn 10 oed mewn gêm gydag oedolion eraill, byddai llawer o bethau ychwanegol y byddai rhywun am eu hystyried.”
Yn yr un modd, os yw'ch plentyn yn chwarae gêm fel roced League gyda ffrindiau, efallai na fyddai cymaint o bryderon o gymharu â phe byddent yn chwarae gyda dieithriaid. Os ydynt yn chwarae gyda gosodiadau cyfathrebu agored yn lle gosodiadau cyfyngedig, efallai y bydd risg ychwanegol hefyd.
“Fel unrhyw weithgaredd cymdeithasol, dylai rhieni fod yn ymwybodol o bwy mae eu plentyn yn chwarae gyda nhw, faint o amser maen nhw'n ei dreulio yn chwarae, a sut maen nhw'n chwarae (ee, ydyn nhw'n dangos parch? Pa fath o iaith maen nhw'n ei defnyddio yn ystod y gêm?).”
Yn ogystal, mae Donghee Wohn yn annog rhieni i ymchwilio i raddau a chynnwys gemau. “Chwiliwch ar-lein yn gyflym i natur y gêm i weld ei disgrifiad, neu hyd yn oed wylio deng munud o'r hyn y mae'r gameplay yn edrych fel ar YouTube neu Twitch . . . yn rhoi gwell syniad i rieni o sut beth yw’r gêm heb orfod ei chwarae eu hunain.”
Dywed yr Athro Donghee Wohn “ffeithiau hysbys esports, yn seiliedig ar ymchwil, yw bod y sgiliau cydweithio a chyfathrebu sydd eu hangen i chwarae’n llwyddiannus yn hynod o uchel.
“Er nad yw pobl yn cysylltu gemau cyfrifiadurol fel sgil corfforol, mae’r deheurwydd a’r cydsymud llaw-llygad sydd ei angen i chwarae’n dda yn gofyn am lefel uchel iawn o ddeallusrwydd a gallu corfforol. Wrth gwrs, nid yw pawb yn chwarae cystal â hynny, ond mae'n dangos bod esports ychydig yn wahanol i rai gemau sy'n fwy 'difeddwl' neu 'ymlacio' eu natur."
Mae Dr Wohn yn nodi bod yna hefyd lawer o “fanteision cymdeithasol” i chwarae. “Mae'n cryfhau cyfeillgarwch presennol, ond gall hefyd agor eich byd trwy sgwrsio â dieithriaid.
“Fe wnaeth fy nghydweithwyr a minnau astudiaeth ymchwil lle daethom o hyd i fyfyriwr yn byw mewn ardal wledig lle nad oedd y rhan fwyaf o bobl yn mynd i [ôl-uwchradd]. Roedd eisiau mynd [prifysgol] oherwydd cafodd ei ysbrydoli gan y myfyrwyr hŷn yr oedd yn chwarae gyda nhw.”
Gall chwarae esports mewn amgylcheddau cefnogol fod o fudd meddyliol a chymdeithasol.
Mae'r diwydiant esports yn tyfu'n gyflym, gan gyflwyno llwybrau gyrfa newydd a datblygiad proffesiynol. Mae hyn yn mynd y tu hwnt i ddod yn chwaraewr proffesiynol hefyd. Gall pobl ifanc archwilio gyrfaoedd mewn meysydd fel hyfforddi, rheoli digwyddiadau, darlledu a dylunio gemau. Yn ogystal, mae mwy o ysgolion, colegau a phrifysgolion bellach yn croesawu esports mewn clybiau a chynigion cyrsiau.
Wrth i dechnoleg ddatblygu ac wrth i yrfaoedd newid, gan helpu pobl ifanc i harneisio eu hangerdd dros esports gallu eu helpu i ddatblygu sgiliau allweddol i gefnogi eu dyfodol.
“Fel unrhyw sefyllfa gymdeithasol, mae yna bosibilrwydd bob amser y bydd pobl yn camymddwyn,” meddai Dr Wohn. “Mae'r mathau o aflonyddu sy'n cael eu dogfennu mewn amgylcheddau hapchwarae mor erchyll. Yn anffodus, mae plant yn agored i bob math o sefyllfaoedd erchyll, ar-lein ac all-lein. Gall eu helpu i lywio'r sefyllfaoedd anodd hyn fod o gymorth adeiladu gwytnwch ar gyfer y dyfodol.
“Y peth pwysicaf yw deall nad yw beth bynnag sy'n digwydd mewn esports i'w ddiystyru fel rhywbeth sydd 'ar-lein yn unig' neu 'ddim yn real.' Mae’r emosiynau y mae plant yn eu profi yn y byd rhithwir yn real iawn.”
Mae'r Athro Williams yn tynnu sylw at y ffaith, yn wahanol i chwaraeon traddodiadol, bod datblygwyr gemau'n berchen ar esports. “Nid oes unrhyw un yn rheoli pêl-droed i gyd, oherwydd gallwch chi bob amser gerdded y tu allan a chicio pêl o gwmpas. Mewn esports, rydych chi'n defnyddio platfform cwmni, felly maen nhw'n rhedeg popeth, o sut mae chwaraewyr yn cael eu digolledu i ble mae timau wedi'u lleoli i p'un a all cymeriad penodol daflu pêl dân hud ai peidio."
O'r herwydd, ni all pob plentyn gael mynediad i esports yn yr un ffordd ag y gallant gael mynediad i bêl-droed neu gemau pêl eraill. Mae angen consol gemau, cysylltiad rhyngrwyd a'r gêm y maent am ei chwarae ar Esports. Os oes angen y gêm honno microtransactions i roi llaw uchaf i chwaraewyr sy'n eu helpu i ennill, bydd plant nad ydynt yn gallu gwneud y pryniannau hynny yn ei chael hi'n anodd cyrraedd yr un lefel honno.
At hynny, er y gallai llawer o bobl ifanc fod eisiau dilyn gyrfa mewn esports, nid yw bob amser yn ymarferol.
“Er bod cryn dipyn o hype o gwmpas esports, gan gynnwys trafodaeth am gynhwysiant yn y Gemau Olympaidd ryw ddydd, nid yw’r model busnes bob amser yn gadarn,” meddai Williams. “Mae noddwyr yn hoffi cymryd rhan gan fod y cefnogwyr ifanc a gwrywaidd yn aml yn anodd eu cyrraedd, ond nid yw timau a ffrydiau refeniw bob amser yn sefydlog.”
Fel chwaraeon traddodiadol, mae rhai pobl yn hoffi betio a gamblo ar esports. Gelwir un math o hapchwarae o'r fath yn betio croen. Mae betio croen yn golygu defnyddio eitemau rhithwir o gemau, fel arfau prin neu grwyn cymeriad, fel math o arian cyfred i gamblo ar ganlyniad gemau esports. Er eu bod yn rhithwir, yn aml mae gan yr eitemau hyn werth byd go iawn, weithiau'n cyrraedd cannoedd neu hyd yn oed filoedd o bunnoedd, yn dibynnu ar ba mor brin ydynt.
Mae peth ymchwil yn awgrymu bod y rhai sy'n chwarae esports hefyd yn fwy tebygol o gymryd rhan mewn betio croen neu fathau eraill o hapchwarae mewn esports. Mae'n bwysig cydnabod y risg bosibl hon o hapchwarae gydag arian cyfred y byd go iawn ac eitemau rhithwir gwerthfawr.
Mae llawer o ysgolion, colegau a phrifysgolion bellach yn cynnig timau esports, clybiau neu gyrsiau. Mae British Esports, y corff llywodraethu cenedlaethol, yn cynnig cymwysterau BTEC i fyfyrwyr. Mae dros 10,000 o fyfyrwyr mewn 160 o ysgolion a cholegau yn astudio Lefelau 2 a 3. Ym mis Mawrth 2024, maen nhw hefyd lansio cymhwyster BTEC Lefel 4 a Lefel 5. Yn ogystal, y Coleg Esports yn cynnig cyrsiau lefel prifysgol mewn rheolaeth esports, busnes, cyfryngau digidol a marchnata. Mae prifysgolion fel Prifysgol Swydd Stafford a Phrifysgol Northampton hefyd yn cynnig graddau esports.
Ar lefel ysgol, mae timau yn aml yn cystadlu yn erbyn ysgolion eraill yn yr un ffordd â chwaraeon traddodiadol. Mae'r rhaglenni hyn dysgu sgiliau gwerthfawr fel gwaith tîm, cyfathrebu a meddwl beirniadol. Er bod hapchwarae cystadleuol yn agwedd graidd, mae esports mewn addysg yn darparu cyfleoedd dysgu cyflawn i blant a phobl ifanc.
Os oes gan eich plentyn ddiddordeb mewn esports a gemau cystadleuol, dyma rai pethau i'w helpu i gael y gorau ohono.
O ran esports, dywed yr Athro Donghee Wohn ei bod yn bwysig meddwl am y plentyn unigol:
“Fel unrhyw weithgaredd cymdeithasol arall, dylid ystyried oedran ac aeddfedrwydd y plentyn wrth benderfynu faint o oruchwyliaeth neu ymreolaeth sydd ei angen.
“Nid yw ymennydd plant iau wedi datblygu hunangyfyngiad eto.” Felly, dylai rhieni a gofalwyr osod terfynau i faint o amser maen nhw'n treulio'n chwarae, pa gemau maen nhw'n eu chwarae a gyda phwy maen nhw'n chwarae.
Dylai plant hŷn (unwaith y gallant feddwl yn feirniadol ac adeiladu’r gwytnwch digidol hwnnw) gael eu “annog i gynllunio’r pethau hyn drostynt eu hunain” gydag arweiniad rhieni/gofalwyr pan fo angen.
Archwiliwch ganllawiau gosodiadau gam wrth gam i helpu plant a phobl ifanc i gadw'n ddiogel.
Yn ogystal â dod o hyd i'r gemau iawn i'ch plentyn, mae'n bwysig eich bod chi'n gosod y gemau a'r consolau cyn iddyn nhw ddechrau chwarae er diogelwch.
Mae esports yn gyffrous, ond ni ddylent gymryd drosodd bywyd person ifanc. Felly, helpwch nhw i greu amserlen sy'n cynnwys amser ar gyfer esports, ond hefyd amser ar gyfer gwaith ysgol, cymdeithasu, gweithgaredd corfforol a digon o gwsg. Yn ogystal, anogwch nhw i archwilio gemau fideo eraill y tu hwnt i'w ffefryn yn unig. Efallai yr hoffech chi hefyd neilltuo amser i chwarae rhywbeth newydd gyda'ch gilydd bob wythnos.
Mae hefyd yn bwysig cefnogi lles digidol pobl ifanc. Mae esporting yn gystadleuol, ac mae colledion yn digwydd, a all rwystro unrhyw un. Felly, mae'n bwysig pwysleisio colledion fel cyfle i ddysgu o gamgymeriadau a gwelliant.
Yn olaf, os ydyn nhw'n mynd yn rhwystredig, gallwch chi eu helpu trwy roi offer ymdopi iddyn nhw. Mae gwybod pryd mae'n amser i gymryd seibiant yn ffordd wych iddynt ddatblygu perthynas gytbwys â thechnoleg.
Gall Esports arwain at wahanol lwybrau gyrfa y tu hwnt i ddod yn chwaraewr pro. Ydy hyn yn rhywbeth y mae gan eich plentyn ddiddordeb ynddo?
Gallwch ddefnyddio eu diddordeb mewn gemau cystadleuol neu wylio esports i siarad am ddyheadau a nodau. Ydyn nhw eisiau chwarae gemau yn broffesiynol? Ydyn nhw eisiau creu gemau? A yw eu diddordeb neu eu hangerdd yn rhywbeth a allai effeithio arnynt yn y tymor hir? Neu ai hobi yn unig ydyw ac yn ffordd o dreulio eu hamser segur?
Waeth ble maen nhw'n gweld esports yn mynd â nhw, gallai siarad am y cyfan a chymryd diddordeb eu hannog i fod yn agored. Gall hefyd roi cyfle i chi blymio i fyd esports fel y gallwch chi gadw ar ben diogelwch a'r newidiadau diweddaraf.
Dmitri Williams (PhD, Michigan 2004) yn athro yn Ysgol Gyfathrebu Prifysgol Southern California Annenberg, lle mae'n dysgu cyrsiau ar dechnoleg a chymdeithas, gemau a dadansoddeg data.
Mae ei waith presennol yn canolbwyntio ar astudio dylanwad ymhlith poblogaethau drwy'r cysyniad o 'werth cymdeithasol.' Mae ei waith parhaus yn canolbwyntio ar effeithiau cymdeithasol ac economaidd cyfryngau newydd, yn aml o fewn gemau ar-lein. Mae'n gweithio'n weithredol gyda chwmnïau a busnesau newydd ar draws y sectorau technoleg.
Mae ei waith hefyd wedi cael sylw mewn sawl cyfryngau mawr, gan gynnwys NPR, CNN, yr Economist, y New York Times, y San Francisco Chronicle, y Chicago Sun-Times ac eraill. Tystiodd Williams gerbron Senedd yr UD ar gemau fideo ac mae wedi gwasanaethu fel tyst arbenigol ac ymgynghorydd mewn achosion llys ffederal.
Ymwelwch â dmitriwilliams.com neu ei ddilyn ymlaen LinkedIn.
Mae Donghee Wohn yn athro cyswllt yn Sefydliad Technoleg New Jersey a chyfarwyddwr ei Labordy Rhyngweithio Cymdeithasol. Mae ei hymchwil yn canolbwyntio ar ryngweithio cyfrifiadurol dynol, lle mae'n astudio nodweddion a chanlyniadau rhyngweithio cymdeithasol mewn amgylcheddau ar-lein fel ffrydio byw, esports, bydoedd rhithwir (metaverse) a chyfryngau cymdeithasol.
Hir 
