Mynd i'r afael â newyddion ffug yn ystod pandemig Covid-19 a thu hwnt

Tra ein bod yn byw mewn cyfnod lle mae gwybodaeth yn cael ei rhannu fel erioed o'r blaen, ni allwn fod yn sicr ei bod yn wir, neu mai llun yw pwy neu beth mae'n ymddangos. Mae hidlwyr, ffotoshopping, ffugiau dwfn - a newyddion neu gynllwynion ffug i gyd yn ddryslyd. Oes ots? Wel mewn pandemig byd mae wedi cyrraedd adref faint rydyn ni'n dibynnu ar wybodaeth gywir a pha mor hawdd mae sibrydion neu gynllwynion celwyddog yn cael eu lledaenu. Yn ystod wythnos gyntaf y cloi, fe wnaeth chwarter ohonom ni yn y DU gyrchu newyddion 20 gwaith neu fwy y dydd [ffynhonnell].

Nid yw'n helpu i rannu awgrymiadau ar gyfer 'iachâd' Coronavirus - mae rhai pobl yn sâl gan y rhain ac mae 'damcaniaethau' ynglŷn â sut y dechreuodd y firws wedi achosi ymosodiadau hiliol.

Felly sut mae newyddion ffug yn cael cymaint o sylw? 10 ffordd y mae'n cael ei ledaenu:

• Yn aml mae'n cael ei wneud i edrych fel papur newydd neu bennawd safle adnabyddus
• Efallai mai dyna'r hyn a elwir yn abwyd clic - penawdau camarweiniol neu ysgytwol sydd wedi'u cynllunio i gael llawer o gliciau a denu pobl i mewn
• Efallai y bydd yn cael ei rannu gan bobl trwy gamgymeriad na wnaeth ei ddarllen yn llawn - gallai ddod o un o'ch cysylltiadau ar-lein ac edrych yn ddilys
• Gallai fod â nygets bach o wirionedd ynddo sy'n ei gwneud yn ymddangos yn gredadwy
• Fe'i hysgrifennir yn aml i wneud i bobl boeni fel ei fod yn cael sylw
• Gall chwarae ar ragfarn a sbarduno ymatebion hiliol neu olygfeydd eithafol
• Gall newyddion ffug ymddangos fel naidlen neu mewn porthwyr cyfryngau cymdeithasol, tudalennau gwe neu yn y cyfryngau prif ffrwd
• Gallai fod yn ddychan - wedi'i olygu fel jôc neu barodi, ffug
• Efallai mai newyddiaduraeth wael ydyw gyda ffeithiau heb eu gwirio'n iawn
• Mae sgamwyr allan yna yn ceisio manteisio ar y sefyllfa - mae cynnydd mewn cam-drin a thwyll ar-lein

Gall newyddion ffug gael eu lledaenu gan bots, deallusrwydd artiffisial ac algorithmau, yn ogystal â ni ein hunain. Dangosodd BBC Newsround nifer o straeon newyddion ffug i grŵp o blant a gofyn iddynt pa rai yr oeddent yn eu credu. Pan ddywedwyd wrthynt eu bod i gyd yn ffug, roedd y plant yn ei chael hi'n anodd credu'r gwirionedd hwnnw. Mae'n anoddach i blant a phobl ifanc ddweud y gwahaniaeth.

Mae angen i ni wybod y gwir nawr fel erioed o'r blaen. Mae hwn yn amser ar gyfer sgiliau meddwl beirniadol - gofynnwch:

• 1. Pa mor gredadwy yw'r ffynhonnell? (O ble mae'n dod)
• 2. A yw'n ceisio gwerthu rhywbeth (Efallai trwy ein dychryn i brynu cynnyrch?)
• 3. A allwn wirio ei fod yn ddibynadwy? Gwnewch chwiliad syml yn eich porwr. A yw wedi ymddangos yn unrhyw le ar y teledu a'r radio neu ar wefannau dibynadwy? A yw arddull yr iaith yn cael ei defnyddio yr hyn y byddech chi'n ei ddisgwyl o'r ffynhonnell hon? Os yw'n edrych fel gwefan gwasanaeth newyddion adnabyddus, ewch i'r wefan honno a chwiliwch am y wybodaeth hon. Defnyddiwch un o'r gwefannau isod i wirio ffeithiau. A yw'r manylion a'r dyddiadau'n gywir? A allwn ni ddarganfod mwy am y digwyddiad, y lle neu'r person hwn?

Ble rydyn ni'n edrych am wybodaeth ddibynadwy?

Gwefannau gwirio ffeithiau:

• www.Fullfact.org
• www.Snopes.com
• www.bbc.co.uk/news/reality_check
• www.Askforevidence.org gan Sense am Wyddoniaeth
• www.Channel4.com/news/factcheck
• CNN Sut i ddatgymalu gwybodaeth anghywir gan deulu a ffrindiau
• Er Gwybodaeth Iechyd: gov.uk/Coronafeirws ac Iechyd Cyhoeddus Lloegr

Mae Ofcom hefyd wedi llunio a rhestr.

Pa gamau y mae darparwyr gwasanaeth yn eu cymryd?

Caeodd Facebook gyfrifon ffug 5.4 biliwn yn 2019 [ffynhonnell].

A allaf riportio newyddion ffug?

Riportiwch gyfrifon a thudalennau ffug sy'n aml yn lledaenu gwybodaeth anghywir i'r darparwr cyfryngau cymdeithasol.

I gael gwybodaeth gywir am COVID-19

Ewch i: www.gov.uk/COVID-19

Helpu plant i adnabod newyddion ffug

Mae Google wedi creu a gêm i chwarae gyda'ch plentyn - sy'n helpu plant i nodi'r hyn sy'n real neu'n ffug.